1. Tên di tích: Nhà Bà Nguyễn Thị Mễ.
2. Loại di tích: Lịch sử cách mạng.
4. Quyết định: Đã được UBND Tỉnh Quảng Nam xếp hạng di tích cấp tỉnh theo quyết định Số:440/QĐ-UB ngày 15/02/2005.
5. Địa chỉ di tích:Viêm Tây3, Xã Điện Thắng Bắc, Thị xã Điện Bàn.
6. Tóm lược thông tin về di tích:
Nhà bà Nguyễn Thị Mễ thuộc thônViêm Tây 3, xã Điện Thắng Bắc, thị xã Điện Bàn, Tỉnh Quảng Nam, có diện tích bảo vệ là 1.360m2.
Mẹ Việt Nam Anh hùng (VNAH) Nguyễn Thị Mễ, hay còn gọi Nguyễn Thị Thưởng (SN 1917, trú thôn Viêm Tây 3, xã Điện Thắng Bắc, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam) sống trong ngôi nhà trước đây từng là căn cứ bí mật của nhiều cán bộ và chiến sĩ cách mạng ở đất Quảng Nam trong kháng chiến chống Mỹ.
Mẹ Việt Nam Anh hùng (VNAH) Nguyễn Thị Mễ có 9 người con, 3 người đã mất lúc còn nhỏ. Chiến tranh xảy ra, gia đình mẹ có 4 người tham gia trong kháng chiến, ngoài chồng còn có 3 người con của mẹ cũng theo tiếng gọi của Tổ quốc lên đường nhập ngũ. Trải qua cuộc kháng chiến khốc liệt, người chồng và người con trai của mẹ đã anh dũng hy sinh.
Chồng của bà là liệt sĩ Lê Phỉ Mễ - tham gia cách mạng từ năm 1941. Năm 1953, trong trận đánh tại đồi Bồ Bồ (xã Điện Tiến, huyện Điện Bàn) ông bị thương và dính một mảnh đạn ở trên đầu. Sau đó, ông vẫn hoạt động cách mạng cho đến năm 1964, ông bị gián điệp hãm hại và hy sinh ngay trên mảnh đất quê nhà.Nỗi đau mất chồng chưa nguôi ngoai thì mẹ còn mất thêm một người con nữa, đó là liệt sĩ Lê Phỉ Phương (SN 1944), ông Phương hy sinh năm 1969 trong một trận chiến với địch. Bây giờ, mẹ Mễ chỉ còn 4 người con gồm 2 nam, 2 nữ. Hiện giờ mẹ đang ở với người con gái là Lê Thị Thiết.
Ngay sau khi Hiệp định Giơ Ne Vơ được ký kết, Mỹ trực tiếp hất cẳng Pháp dựng nên ở miền Nam việt Nam, một chính quyền tay sai Ngô Đình Diệm. Với quốc sách “tố cộng”, Mỹ ngụy âm mưu nghiền nát các cơ sở cách mạng của ta trong quần chúng và đẩy lực lượng cách mạng ra khỏi nhân dân. Trước tình hình nghiêm trọng đó, nhân dân xã Điện Thắng chấp nhận mọi hy sinh, gian khổ để bám trụ che dấu cách mạng trong những năm 1955-1957. Do tình hình khó khăn và ác liệt, Huyện tạm chuyển một bộ phận cơ quan về ba gia gia đình cơ sở ở đó là nhà bà Nguyễn Thị Mễ, Lê Thị Sang ở Viêm Tây và gia đình ông Trần Tự để chỉ đạo các hoạt động trong thị xã. Các đồng chí trong cơ quan thị xã ủy bấy giờ như: Ngô Dinh - Tỉnh ủy viên, Bí thư thị xã ủy; Phan Bốn- Phó Bí Thư, đồng chí Phan Dục - Thường vụ thị xã ủy, đồng chí Đinh Tùng –huyệnđội trưởng, đồng chí Nguyễn Thị Năm - Văn thư Văn phòng huyện ủy, cùng với các đồng chí cấp ủy xã.
Đặc biệt nhà bà Nguyễn Thị Mễ là cơ sở vững chắc nhất, mặc dù địch thường xuyên đi lùng sục, săm hầm để bắt bớ các đồng chí cán bộ của ta nhưng chúng không tìm ra được 13 cái hầm che giấu cán bộ. Đến năm 1961, sau khi hai cơ sở nhà ông Trần Tự và bà Lê Thị Sang bị lộ, nhà bà Nguyễn Thị Mễ tiếp tục đón nhận các đồng chí Ngô Việt, cán bộ liên lạc của đồng chí Năm Dừa, đồng chí Mười Dư - công đoàn tỉnh và các đồng chí lãnh đạo thị xã, xã. Cơ sở nhà bà Nguyễn Thị Mễ bền vững và bảo toàn cho đến ngày giải phóng.
Mẹ vẫn còn nhớ rất rõ vị trí của từng căn hầm trong vườn nhà, trong vòng 10 năm (từ năm 1958 đến 1969) mẹ đã đào 13 hầm nuôi cán bộ trong nhà, trong vườn, có hầm cạn, có hầm sâu, những hầm lớn. Hầm lớn nhất cũng chỉ đủ cho 3 người nằm và có 2 lỗ thông gió khoảng bằng ngón chân cái để hít thở. Căn hầm đầu tiên mẹ đào vào khoảng năm 1958, lúc đó mẹ nuôi giấu đồng chí Phan Bồn.Khi du kích chạy trốn hay cán bộ nằm vùng rời đi, mẹ lấp ngay miệng hầm để phi tang, tránh trường hợp cán bộ bị bắt, không chịu nổi tra tấn sẽ khai ra nơi ẩn nấp của những người còn lại như vậy sẽ rất nguy hiểm.
Để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho các chiến sĩ cách mạng, mẹ trồng sắn, trồng dứa và phủ đất đá, lá cây ngụy trang, che mắt quân địch. Những căn hầm tồn tại qua hai cuộc kháng chiến, qua nhiều phen mưa bão và đạn bom mà chưa một lần bị kẻ thù phát hiện. Cũng chính vì những căn hầm bí mật của mẹ không hề bị gián điệp phát hiện nên mẹ đã hai lần bị địch bắt vào tù. Lần thứ nhất trước năm 1964, lúc đó do một cán bộ bị bắt và bị tra tấn quá dã man nên đã khai ra là đã trốn trong hầm nhà Mẹ.Khi bọn chúng kiểm tra nhưng không tìm ra bằng chứng, vì khi cán bộ đi khỏi, mẹ đã lấp hầm phi tang và đào hầm khác cho cán bộ và chiến sĩ cách mạng ẩn nấp nên không bị phát hiện.
Khi địch bắt mẹ về, lúc ấy tôi đang mang thai 1 tháng, chúng bắt mẹ đi bưng bê gạch để xây trường Nguyễn Duy Hiệu (nay là trường THPT Nguyễn Duy Hiệu, Phường Vĩnh Điện, thị xã Điện Bàn) đến tháng thứ 9 khi sắp sinh con lúc đó địch mới thả mẹ về. Lần thứ 2 là đến khoảng giữa năm 1964, khi chồng bà bị bắt và hy sinh thị bè bị bắt ngay sau đó. Chúng đánh đập dã man vì chồng là Cộng sản đi làm cách mạng mà không khai báo. Nhớ lời chồng dặn, mẹ khai con mẹ đông nên chỉ biết làm rất nhiều việc để nuôi con. Chúng nó đến nhà điều tra nhưng không có kết quả gì nên tôi được thả mẹ ra”.
Gia đình mẹ Nguyễn Thị Mễ là gia đình cách mạng tiêu biểu ở địa phương. Năm 2014, Mẹ được Nhà nước phong tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam Anh hùng vì có chồng và con trai hy sinh trong cuộc chiến tranh. Bản thân mẹ đã được tặng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất. Chồng mẹ là liệt sĩ Lê Phỉ Mễ được tặng Huân chương Kháng chiến hạng Ba. Năm 1981, gia đình mẹ được tặng Bảng vàng danh dự chống Mỹ cứu nước.
Khu vườn nhà mẹ rộng khoảng 1.000m2 với hệ thống gồm 13 hầm bí mật, các đồng chí lãnh đạo của Tỉnh ủy Quảng Đà, Huyện ủy Điện Bàn như Phạm Ký, Phan Bồn, Ngô Dinh... đã chọn nơi này để hoạt động, tổ chức các đợt chống càn khi địch hành quân. Là một hệ thống hầm bí mật được che chở, cảnh giới kịp thời, hiệu quả từ gia đình mẹ Nguyễn Thị Mễ, nên nơi đây chưa một lần bị địch phát hiện, luôn an toàn tuyệt đối, tạo điều kiện cho nhiều đồng chí cán bộ lãnh đạo các cấp hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần vào thành công cuộc kháng chiến chống Mỹ, giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước đi đến thắng lợi hoàn toàn.
Với công lao đó, Di tích Cơ sở cách mạng nhà Mẹ Nguyễn Thị Mễ được UBND tỉnh Quảng Nam công nhận là Di tích lịch sử cấp tỉnh theo Quyết định số 440/QĐ-UB vào năm 2015.